ଅନେକ କଥା ଅଛି, ଯାହାର ରହସ୍ୟ ଛୁଇଁପାରିନି ଇତିହାସ । ଅଥଚ କିମ୍ବଦନ୍ତୀରେ ତାହା ଜନମାନସକୁ ଧରି ରଖିଛି ବର୍ଷବର୍ଷ ଧରି । ଓଡିଶା ଇତିହାସରେ ସେମିତି ଏକ ଅଜ୍ଞାତ ଅଧ୍ୟାୟ,ଯାହାକୁ ନେଇ ଆଜି ବି ଗବେଷକ ମାନେ ଅନିଶ୍ଚିତତା ଆଉ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱରେ । ଆମେ ପୁରାଣ, କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଓ ଲୋକକଥାରୁ ଶୁଣିଛେ ,କାନ ବାଟରେ କର୍ଣ୍ଣଙ୍କର ଜନ୍ମ , ଗଣେଶଙ୍କର ସ୍ୱରୂପ, ଭଗବାନଙ୍କ ଚାରି ଅବତାର ମୀନ, କତ୍ସପ,ବରାହ ,ନୃସିଂହ ,ନବଗୁଞ୍ଜର ରୂପ ,ମତ୍ସ୍ୟକନ୍ୟା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ପଶୁପକ୍ଷୀ ବାହନ , ଆଉ ଭକ୍ତଙ୍କ କଥା ଓ କାହାଣୀ । କିନ୍ତୁ ଓଡିଶାରେ ଭଞ୍ଜ ରାଜବଂଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଇତିହାସ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ । ଏହି ବଂଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଆଦିଭଞ୍ଜ ବୀରଭଦ୍ର ଏକ ମୟୂରୀ ଅଣ୍ଡାରୁ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିଲେ । ପଞ୍ଚମରୁ ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ରାଜ୍ୟର ଉତ୍ତରାଞ୍ଚଳ, ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ଓ ଦକ୍ଷିଣାଞ୍ଚଳରେ ଏହି ବଂଶ ତା’ର ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା । ଏସବୁ ଭୁଖଣ୍ଡ ବର୍ତ୍ତମାନର ମୟୂରଭଞ୍ଜ, କେନ୍ଦୁଝର, ଦଶପଲ୍ଲା , ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଓ ଗଞ୍ଜାମର ଅଂଶ ବୋଲି କୁହାଯାଇ ପାରିବ । ମୟୂର ଅଣ୍ଡାରୁ ଭଞ୍ଜ ରାଜବଂଶର ଉତ୍ପତ୍ତି ସହ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲା ନାମକରଣ ମଧ୍ୟରେ ଐତିହାସିକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଥିବା ମଧ୍ୟ ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ।
କୁହାଯାଏ, ଋଷି ବଶିଷ୍ଟଙ୍କ ଆଶ୍ରମ ଚାରିପଟେ ଏକାଧିକ ମୟୂରୀ ରହୁଥିଲେ । ସେହି ମୟୂରୀ ଅଣ୍ଡା ଫୁଟି ଆଦିଭଞ୍ଜ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିଲେ । ବଶିଷ୍ଟ ଋଷି ଏହି ଆଦିଭଞ୍ଜଙ୍କ ଲାଳନପାଳନ ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇଥିଲେ । ବିଦ୍ୟା ଆହରଣ ସହ ସେ କିପରି ପରାକ୍ରମୀ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହେବେ,ସେ ଦିଗରେ ଧ୍ୟାନ ରଖିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତି ସମୟରେ ଏହି ଆଦିଭଞ୍ଜଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧୀକାରୀ ମାନେ ନିଜ ବଂଶର ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲେ ଓଡିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ । ଏହା ଏକ ଐତିହାସିକ କଥାବସ୍ତୁ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନେଇ ବିତର୍କ ଉଠିଥିଲା 2013 ମସିହା ରେଭେନ୍ସା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଇତିହାସ କଂଗ୍ରେସରେ । ‘ ଆହ୍ଲାବାଦ ମ୍ୟୁଜିୟମର ତାମ୍ରପ୍ଲେଟ ଓ ଭଞ୍ଜଦେଓ ପ୍ରଥମ ’ ଶୀର୍ଷକ ସନ୍ଦର୍ଭ ପାଠକରି ଏହି ସୂଚନା ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ପ୍ରଫେସର ଜି.ସି ତ୍ରିପାଠୀ ଏଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ କେତେକ ଐତିହାସିକ ଓ ଗବେଷକ ଏ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲେ ଯେ,ମୟୂରୀ ଅଣ୍ଡାରୁ ମଣିଷ ସୃଷ୍ଟି କିପରି ସମ୍ଭବ ? ପ୍ରଫେସର ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କ ଯୂକ୍ତି ଥିଲା, ବିବର୍ତ୍ତନବାଦ ଅନୁସାରେ ଜଳଜୀବ ଜେଲିଫିସ ଓ ଏକକୋଷୀ ଆମୋଇବାରୁ ଯଦି ଜୀବଜଗତ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିଛି , ତାହା ହେଲେ ମୟୂରୀ ଅଣ୍ଡାରୁ ମଣିଷ ଜନ୍ମ ହେବାକୁ ଅସ୍ୱିକାର କରାଯିବ କାହିଁକି ? ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗ ଚମତ୍କୃତ କରିଥିଲା ଅନ୍ୟ ଐତିହାସିକଙ୍କୁ ।
ଇତିହାସ କହେ-ଖିଞ୍ଜଳି ମଣ୍ତଳ ଥିଲା ଭଞ୍ଜବଂଶ ଶାସିତ । ଏହି ମଣ୍ଡଳ ସାଧାରଣତଃ ବର୍ତ୍ତମାନର ବୌଦ୍ଧ, ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଏବଂ କନ୍ଧମାଳକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ଏହି ମଣ୍ତଳର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା ଧୃତିପୁର ବା ବର୍ତ୍ତମାନର ବୌଦ୍ଧ ସହର । ଭଞ୍ଜମାନେ ମୟୂରୀ ଅଣ୍ତାରୁ ଜାତ ବୋଲି ଯାହା କୁହାଯାଇଛି, ତାହା ହୁଏତ ନିଜବଂଶର ପ୍ରାଚୀନତା ଓ ରାଜତ୍ୱକୁ ସର୍ବମାନ୍ୟ କରିବାଲାଗି ପ୍ରୟାସ କରାଯାଇଥାଇପାରେ ବୋଲି କେତେକଙ୍କ ମତ । ଏଥିରୁ ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ, ବୋଧହୁଏ ଖିଞ୍ଜଳିର ଭଞ୍ଜମାନେ ତାଙ୍କ ରାଜତ୍ୱକୁ ସର୍ବମାନ୍ୟ କରିବାଲାଗି ବଂଶର ପ୍ରାଚୀନତା ଉପରେ ଜୋର ଦେଉଥିଲେ ।
ଖିଞ୍ଜଳିର ଏହି ଭଞ୍ଜମାନେ ଭୌମକର ଶାସକଙ୍କ ସାମନ୍ତ ରାଜା ଥିଲେ । ଏକଦା ସୋମବଂଶୀ ରାଜା ଜନ୍ମେଜୟ ଖିଞ୍ଜଳି ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ସେ ସମୟରେ ସେଠାର ଭଞ୍ଜ ଶାସକଙ୍କୁ ଭୌମକରଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟ ମିଳିନଥିଲା । ତେଣୁ ସୋମବଂଶୀମାନେ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟ ହାସଲ କଲେ । ସେମାନେ ତତକାଳୀନ ରାଜା ରଣ ଭଞ୍ଜଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରି ଖିଞ୍ଜଳି ଅଧିକାର କଲେ । ପରେ ଭଞ୍ଜମାନେ ଗଞ୍ଜାମର ଘୁମୁସର ଅଞ୍ଚଳକୁ ଚାଲିଯାଇ ସେଠାରେ ନୂଆ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ ।
ଦଶମ ଓ ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହି ବଂଶର ଅନ୍ୟ ଏକ ଶାଖା ଉତ୍ତର ଓଡିଶାରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କଲା । ବର୍ତ୍ତମାନର ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ କେନ୍ଦୁଝରର କିଛି ଅଞ୍ଚଳକୁ ନେଇ ଅନ୍ୟ ଏକ ମଣ୍ଡଳ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ରାଜଧାନୀ ଥିଲା ବର୍ତ୍ତମାନର ଖିଚିଂ। ଖିଜିଂ ମଣ୍ତଳର ତାମ୍ରଶାସନରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ,କୋଟ୍ଟ ଭଞ୍ଜ ହେଉଛନ୍ତି ଖିଞ୍ଜଳି ଓ ଖିଜିଂ ଭଞ୍ଜବଂଶ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ରକାରୀ । ସମ୍ଭବତଃ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଭାଗରେ ସେ ଖିଞ୍ଜଳି ମଣ୍ତଳରୁ ଯାଇ ଖିଜିଂ ମଣ୍ତଳ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ପୂର୍ବରୁ କହିଛେ ଯେ, ଆଦି ଭଞ୍ଜ ରାଜା ବୀରଭଦ୍ର ମୟୂରୀ ଅଣ୍ତାରୁ ଜାତ ହୋଇ ବଶିଷ୍ଠ ଋଷିଙ୍କଦ୍ୱାରା ପାଳିତ ହୋଇଥିଲେ । ଖିଜିଂ ମଣ୍ଡଳର ଲୋକଙ୍କ ମୁହଁରେ ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ କାହାଣୀ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ । ଏହା ଭଞ୍ଜବଂଶକୁ ଆର୍ଯ୍ୟ ବା ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଯୋଡିବାର ପ୍ରୟାସ ହୋଇଥାଇପାରେ । ପୁଣି ଅନୁମିତ ହୁଏ ଯେ, ଉଭୟ ଭଞ୍ଜବଂଶ ଗୋଟିଏ ବଂଶର ଏବଂ ସେମାନେ ବନବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟର । ଐତିହାସିକ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ମତରେ ,୧୯୪୯ରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଗଡ଼ଜାତ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ସହ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯେଉଁ ଭଞ୍ଜବଂଶ ସେଠାରେ ରାଜତ୍ୱ କରିଆସୁଥିଲେ ସେମାନେ ଥିଲେ ଖିଜିଂ ଭଞ୍ଜଙ୍କର ଉତ୍ତରପୁରୁଷ । ତେବେ ଏହି ରାଜବଂଶର ଆଦି ପୁରୁଷ ମୟୂର ଅଣ୍ଡାରୁ ସୃଷ୍ଟି ବୋଲି ଯାହା କୁହାଯାଉଛି,ତାହା ଉପରେ ଐତିହାସିକ ତର୍ଜମା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ପଛରେ କ’ଣ ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ମତ କାରଣ ରହିଛି ତାହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏ ବିଷୟରେ ଅଧିକ ଗବେଷଣା କରାଗଲେ ଇତିହାସର ଏହି ଲୁକ୍କାୟିତ ଅଜ୍ଞାତ ଅଧ୍ୟାୟ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ସାମନାକୁ ଆସିପାରିବ ।
********************************************
ବିଜୟ କୁମାର ମହାନ୍ତି, କସର୍ଦା, କଟକ , କ୍ରିଂକ୍ରିଂ- 7750827064